'Leiders nemen vaak volkomen ‘onbegrijpelijke’ beslissingen. Hoe kan dat? We zijn toch rationele wezens die beslissingen weloverwogen en uit vrije wil nemen? Helaas, zo is het niet. Het begrip ‘vrije wil’ houdt volgens een gangbare definitie in dat je onder dezelfde omstandigheden ook een andere keuze had kunnen maken. Er bestaat geen twijfel over dat we het gevoel hebben ons gedrag weloverwogen te sturen. Echter is dit slechts een plezierige illusie.
Onze genetische achtergrond bepaalt meer dan 80% van ons IQ en globaal 50% van onze karaktereigenschappen. Vervolgens ontstaan er al voor de geboorte onomkeerbare structurele hersenverschillen die ons gedrag permanent bepalen. Neuroanatomy is destiny. De mate waarin we ochtend- of avondmens, neurotisch, agressief of antisociaal zijn, wordt in onze vroege ontwikkeling vastgelegd. Zijn we eenmaal volwassen dan zijn er grote beperkingen aan de modificeerbaarheid van onze hersenen en zijn wij dus niet vrij om te besluiten te veranderen van het niveau van onze agressie, van karakter, religie of moedertaal.
Onze vrije keuzemogelijkheden worden ook ingeperkt door de morele regels die we nodig hebben om de maatschappij te laten functioneren. Uit het werk van onderzoekers als Frans de Waal blijkt dat de bouwstenen van onze morele regels en gedragingen al aanwezig zijn bij de grote apen. Zij kennen ook altruïsme, empathie, schaamte bij het overtreden van regels en angst voor straf. Dit betekent dat deze morele regels en gedragingen een evolutionaire, genetische basis hebben die reeds miljoenen jaren oud is. De bouw van onze hersenen die tijdens de ontwikkeling tot stand is gekomen bepaalt hun functie, hun reactie op wat er in de buitenwereld gebeurt. ‘Wij zijn ons brein’.
Ons overbelaste brein neemt constant in een split second onbewuste beslissingen op basis van wat er gaande is in onze omgeving - een proces waarvan de uitkomst wordt bepaald door de manier waarop onze hersenen zich hebben ontwikkeld en door wat we sindsdien geleerd hebben en in ons geheugen hebben opgeslagen. Zo’n 0.5 tot 8 seconden voordat proefpersonen zich bewust zijn van de keuze die ze hebben gemaakt, hadden hun hersenen al onbewust tot deze keuze besloten.
Door op het juiste moment en de juiste plaats een magnetische puls op de hersenen te geven, kan causaliteit in de beslisketen worden aangetoond. Na zo’n puls werd een taak perfect uitgevoerd, maar de persoon werd zich er niet bewust van. Het bewustzijn laat je slechts weten wat je met je onbewuste beslissing hebt aangericht, een ervaring die je bij je volgende onbewuste beslissing kunt meenemen.  
Onderzoek bij split-brain-patiënten leert dat de rechterhersenhelft onbewust een beslissing neemt en dat de linkerhersenhelft daar vervolgens een verhaaltje bij maakt. Hoewel dat verhaaltje pas wordt gemaakt nadát we het besluit genomen hebben, geeft dit ons wel de illusie dat we bewust zelf onze beslissingen nemen en keuzes maken. Dit maakt het ook zo moeilijk om te aanvaarden dat experimenten laten zien dat het in werkelijkheid anders is. Hoewel ik dit alles weet en regelmatig aan mijn studenten vertel, heb ook ik nog dagelijks plezier van deze illusie.'

Lees ook de BrainFirst-editie met Stefan van der Stigchel, universitair hoofddocent Experimentele Psychologie aan de Universiteit Utrecht.