Anesthesioloog in het Radboud umc en lid medisch mobiel team Geert-Jan van Geffen omschrijft zichzelf als een wetenschapper en een evidence-based dokter. Hij is echter niet blind voor de beperkingen van de klassieke geneeskunde die er bijvoorbeeld maar niet in slaagt om pijnvrije ziekenhuizen te realiseren, iets dat hij als anesthesioloog wel nastreeft en waar bovendien moderne kwaliteitssystemen met pijnscores en pijnteams op inzetten. ‘Wat we ook proberen, 15 tot 18 procent van de patiënten in het ziekenhuis blijft postoperatief ernstig pijn lijden’, zegt hij.

Hypnose
Dus ging hij samen met collega’s out of the box. Van alles passeerde de revue, denk aan reiki, acupunctuur, kleurentherapie en armbandjes. Bewijs dat dit soort dingen werkten, was er niet. Uiteindelijk kwam men onder andere uit op de inzet van therapeutische communicatie met behulp van VR-technieken. Om te begrijpen hoe dat is gegaan, schetst Van Geffen een context die op het eerste gezicht verrassend is. ‘We ontdekten dat hypnose als middel om patiënten preoperatief op hun gemak te stellen wèl een wetenschappelijke basis heeft.’

Zonder anesthesiologie
Hij beschrijft een in The Lancet gepubliceerde studie van een Amerikaanse interventieradioloog uit Boston die op basis van een gestandaardiseerd hypnosescript erin slaagde zonder anesthesiologie toch patiënten rustig en stil te houden. Neurologische netwerken in het brein spelen hierbij een doorslaggevende rol: ‘Als patiënten preoperatief rustig en kalm zijn, genezen ze sneller met minder pijn. Ervaart men stress vooraf of tijdens de behandeling, dan heeft een patiënt na de ingreep juist meer pijn.’

Hypnotisch taalgebruik
Van Geffen en enkele collega’s zijn inmiddels gecertificeerd hypnotherapeut. Vervolgens ontwikkelden ze een aangepaste training om zorgverleners met behulp van hypnotisch taalgebruik te leren het stressniveau bij patiënten in het ziekenhuis te verlagen. Dus niet vragen “doet het pijn?” of “wordt u misselijk?” Want dat induceert pijn en misselijkheid. Evenmin op de OK in aanwezigheid van de patiënt vragen of er al bloed besteld is, of de röntgen wel is gearriveerd en of de spuiten klaarliggen. Dat levert namelijk meteen angst op. ‘Het is ook contraproductief om de patiënt te laten scoren op een schaal van 1 tot 10, waarbij 10 ondraaglijke pijn is, want op school hebben we geleerd dat een hoog cijfer beter is dan een laag cijfer. Daarom vragen we nu “Hoe comfortabel voelt u zich op een schaal van 1 tot 10?”. En “is er iets waardoor we u nog beter kunnen laten voelen?”. Als dan de patiënt zelf over pijn begint, gaan we dat natuurlijk evalueren en scoren. Zo komen we op een andere manier toch aan relevante informatie.’

Pijn geen issue meer
In het Radboudumc worden deze technieken onder andere bij de afdeling orthopedie en bij het bloedafnamepunt voor kinderen in de praktijk gebracht. Op de afdeling orthopedie is pijn inmiddels geen belangrijk issue meer, vertelt Van Geffen. Het effect van therapeutische communicatie wordt momenteel op de prikpoli voor kinderen geëvalueerd, een wetenschappelijk onderzoek loopt, maar niemand wil meer anders ‘omdat alleen de sfeer op de afdeling al enorm is verbeterd door het vermijden van negatieve suggesties’. Uit onderzoek (elders) bij vrouwen na een keizersnede is gebleken dat deze benadering een reductie van morfinegebruik met 30 procent opleverde.

Inzet van VR
Zo’n training op therapeutische communicatie is echter arbeidsintensief en kost veel tijd. Als één zorgmedewerker het als het ware verkeerd doet, kan dat het hele effect bederven. Dus moet iedereen getraind worden. Bovendien is het lastig om in rollenspelen met publiek te oefenen. Daar komt altijd schroom en onzekerheid bij kijken; stress dus. ‘Zo kwamen we uit bij The Simulation Crew. Door een deel van de training om te zetten in VR kunnen mensen nu op hun eigen manier oefenen met wat we therapeutische communicatie hebben genoemd’, aldus Van Geffen.

Leren door te doen
Hoe werkt dat? Eric Jutten, ceo van The Simulation Crew: ‘De VR-bril brengt de deelnemer aan de training meteen in de virtuele wereld die we hebben gebouwd en als er iemand in de ruimte komt, een avatar, dan moet hij zich ermee verstaan. Dat gaat vanzelf. Die avatar is door ons geprogrammeerd om bijvoorbeeld angstig of boos te zijn en de zorgverlener reageert op die situatie, waarna de avatar interactief reageert op wat de zorgverlener doet.’ Op deze manier leert de deelnemer aan de training in de virtuele wereld hoe hij de patiënt op zijn gemak kan stellen of kan kalmeren en hij krijgt achteraf feedback van het trainingsprogramma op zijn resultaten, waarna hij het eventueel opnieuw kan doen. Daarna is het een stuk makkelijker om het in de praktijk toe te passen.

tekst: Jan Kloeze

Simulaties
The Simulation Crew heeft twintig jaar ervaring met leerprogramma’s door simulaties en serious gaming. De laatste jaren heeft men zich gespecialiseerd in VR-technieken. Hogescholen, retailorganisaties en bijvoorbeeld de Nederlandse Spoorwegen behoren tot de klantengroep.
De VR-training therapeutische communicatie staat momenteel bij meerdere ziekenhuizen in de belangstelling, LUMC is het meest concreet.

Dit artikel is in een andere vorm eerder verschenen in Zorgvisie Tech 2020.
Beeld boven: Radboud umc (EGM architects)