Allereerst de opkomst van de deeleconomie in een notendop. In de Verenigde Staten is de deeleconomie al langere tijd populair. Waar 1 op de 5 Amerikanen in 2016 gebruikmaakte van een deeleconomie, is de verwachting dat het aantal gebruikers in 2021 bijna verdubbeld zal zijn (1). In Nederland groeit de bekendheid van deeleconomieplatformen minder gestaag dan in de VS: de hoeveelheid gebruikers van deze initiatieven neemt jaarlijks toe met zo’n drie procent (2). Desondanks wordt de deeleconomie anno 2020 als één van de grootste disruptors gezien en wordt het gangbaar om op straathoeken deelauto’s van merken als HUUB tegen het lijf te lopen.

ShareNL, een Nederlandse kennisorganisatie, volgt de ontwikkelingen omtrent deelplatformen op de voet. In 2013 berichtte de website voor het eerst over deze nieuwe economie: het moment waarop SnappCar in de lage landen werd geïntroduceerd. Nederland was er klaar voor. En dat bleek: amper een half jaar erna kwamen namen media de zin en de onzin van het relatief nieuwe fenomeen onder de loep.
Harmen van Sprang stond aan de wieg van shareNL en is co-auteur van het boek ‘share’. Hij duidt dat het begrip ‘deeleconomie’ op allerlei manieren kan worden geïnterpreteerd. ‘In de nauwe zin heb je het over peer-to-peer platformen waar mensen onderling onbenutte goederen uitwisselen, met of zonder vergoeding. Trek je de definitie breder, dan kom je meer uit op de platformeconomie: wanneer een product een dienst wordt. Dit is een enorm speelveld aan het worden.’

Tech als smeermiddel
De reden waarom consumenten steeds vaker voor deelplatformen kiezen, heeft volgens de medeoprichter van shareNL te maken met meerdere motivaties. Intrinsiek hebben mensen bijvoorbeeld steeds vaker behoefte aan meer onderling contact. Ook is men inmiddels regelmatig op zoek naar milieubewuste en maatschappelijk verantwoorde initiatieven – al is dit niet de grootste motivatie. De explosie aan platformen en apps is toe te wijzen aan het consumentengebruik van technologie, dat vorig decennium een fikse vlucht nam. Grote voordelen van technologie: gemak en gebruiksvriendelijkheid. ‘De grootste motivatie van gebruikers is dat een app veel producten en diensten dichterbij heeft gebracht. Op hun beurt bieden platformen weer steeds vaker voordelen, wat de user experience ten goede komt. Tevens zorgt de technologie in producten voor gebruiksvriendelijkheid: IoT laat bijvoorbeeld zien waar een deelauto staat. Maar ook maakt technologie het zo eenvoudig dat je voor een appartementenblok staat en je ziet waar je een boor kunt lenen, dat de rol van privébezit steeds kleiner wordt. Al die technologie maakt het zeker UX-proof’, stelt Van Sprang.
De initiatieven zijn voornamelijk populair onder jongvolwassene Nederlanders. Anders dan hun ouders zijn zij niet opgegroeid in een wereld waarin bezit als statussymbool wordt gezien. Ook hierin vervult technologie een sleutelrol. ‘Men hecht inmiddels meer aan belevingen dan aan bezit. Zodra je een cabrio huurt en een selfie op Instagram zet, heb je dezelfde ervaring als wanneer je een auto koopt. Daarbij is deze generatie enorm gewend toegang te hebben tot diensten en producten, zonder deze te bezitten. Neem een on-demanddienst als Netflix; wie huurt of koopt er nog een film?’


Sterren voor vertrouwen
Toch blijkt er een grote factor te zijn die de groei van deze vorm van economie in de weg zit: consumentenvertrouwen. Volgens Amerikaanse onderzoekers (ResearchGate, 2018) is het ideaal van consuminderen stukgelopen door wantrouwen. Van Sprang verwerpt deze theorie: Nederlanders hebben, voornamelijk bij hyperlokale initiatieven waarbij een kleine buurt wordt betrokken, veel vertrouwen in elkaar. ‘Mensen leven soms in de illusie dat er weinig vertrouwen is en delen snel misgaat. Terwijl het idee ‘het gaat bijna altijd goed’ steeds meer ruimte krijgt.’
Wanneer mensen te maken krijgen met meer anonimiteit wordt de rol van een goedwerkend beoordelingssystemen groter, schreef Arun Sundarajan in zijn boek ‘The Sharing Economy’. Het ‘rating-denken’ dat bekend is van platformen als Uber en Airbnb, werkt. Zowel consumenten als aanbieders – taxibesteller én chaffeur – putten hier vertrouwen uit om goede keuzes te maken. De rol van reviews wordt alleen maar groter, constateert Van Sprang. ‘Vertrouwen en betrouwbaarheid spelen een sleutelrol in de deeleconomie. Bij een taxi weet je niets over een chauffeur, bij een Uber weet je precies naast wie je gaat zitten. Als je dan ook nog bedenkt dat een Uber goedkoper is dan een taxi, weet je dat het succesvol wordt.’

Altruïstisch of slimme keuze?
Het grootste voordeel van deeleconomie-initiatieven is en blijft duurzaamheid, als je het Harmen van Sprang vraagt. De vraag of bedrijven ook daadwerkelijk de klant zien als bondgenoot in hun reis naar sustainable experiences, is volgens hem echter niet gemakkelijk te beantwoorden. ‘Het grootste deel van de gebruikers vindt het duurzaamheidsaspect écht niet het belangrijkste; voor hen speelt prijs en gemak een grotere rol. Duurzaamheid weegt echter wel steeds zwaarder. Iedereen wordt geconfronteerd met beelden uit bijvoorbeeld Australië; iedereen weet dat deze situatie niet meer houdbaar is.’ Gevolg hiervan is dat de consument in toenemende mate kijkt naar hoe ethisch een bedrijf daadwerkelijk handelt: ‘Klimaatvraagstukken voeren onderhand overal de boventoon. Bedrijven hebben geen ‘het moet maar’-houding meer. Duurzaamheid wordt deel van een businessmodel, en dat kan heel gezond zijn. Laat dát maar iets zijn dat steeds belangrijker wordt.’

Vertrouwen en betrouwbaarheid spelen een sleutelrol in de deeleconomie

Airbnb versus Fairbnb
Idealiter heeft de consument te maken met een zogeheten sociale ondernemer, die winst én duurzaamheid op een gedeelde eerste plaats heeft staan. Veel van deze ondernemers zijn ook zo begonnen, weet Van Sprang. ‘Veel platformen hadden een nobel streven. Investeerders maakten hier echter een ander spel van; een groot aantal wilde snel rendement maken en was niet uit op sociale impact. Dan verandert het speelveld. Om dit in goede banen te leiden heb je een driehoek nodig tussen de overheid, het platform en de gebruiker.’
Tegelijkertijd is het volledig natuurlijk dat bedrijven slim op de veranderingen inspelen, zoals Colruyt dat start met een deelplatform. Een noodzaak (‘je móet wel’). Grotere spelers hebben daarbij het voordeel te kunnen kijken naar het gebruikersgedrag en de klantdata die ze al in huis hebben. Hier zit een kloof tussen de ‘grotere jongens’ en de kleinere spelers – tussen Airbnb en Fairbnb. De gevestigde namen hebben vaak meer dan voldoende financiële middelen in huis om de user experience onder de loep te nemen en zich te focussen op de klantbeleving. ‘Daar gaat het soms mis. Consumenten gebruiken apps omdat het gemakkelijk en goedkoop is. Valt het gemak weg, dan kijkt de gemiddelde 26-jarige Nederlander er niet meer naar om.’

Eén nacht ijs
Of de explosie in het aantal deeleconomie-initiatieven duidt op een hype of een trend, valt nog te bezien. Al met al heeft Van Sprang het idee dat consumindering een blijvend fenomeen is. Mensen zijn er inmiddels aan gewend dat ze toegang hebben tot diensten en zijn minder ‘spullerig’. Om de sustainable kant van de deeleconomie meer ruimte te geven, is daar de overheid. ‘Wanneer duurzaam gedrag ook per wet wordt beloond, krijg je een enorme spurt. Combineer je dat met het kostenbewustzijn van de Nederlander, dan creëer je een mix van een toekomstbestendig fenomeen. Dat gaat niet over één nacht ijs: Airbnb bestond ook al langere tijd voordat de populariteit door het dak ging. Het vergt een ander bewustzijn en een nieuwe generatie die anders consumeert.’

Bronnen:
1 ‘Number of sharing economy users in the U.S. 2016-2021.’ Statista.com
2 ‘Staat van de deeleconomie in Nederland.’ Newcom Research.